Ἔχει πέντε τοὐλάχιστον χρόνια, ποὺ ἡ πάλαι ποτὲ Ἑλλὰς ἔχει γίνει τὸ ἐπίκεντρο τοῦ ἐνδιαφέροντος τοῦ πλανήτου, ὡς ἀντικείμενον περιφρονήσεως καὶ οἴκτου. Ἀποτελεῖ τὴν μοναδικὴ περίπτωσι λαοῦ ποὺ ἔχει καταντήσει ἀνίκανος νὰ ζήσῃ, ἂν δὲν τὸν ἐλεήσουν ἄλλοι. Πολλὰ μποροῦν νὰ εἰπωθοῦν γιὰ τὸ θέμα αὐτό. Κάποιοι ἀναφέρονται στὶς χρόνιες παθογένειες τοῦ νεοελληνικοῦ κράτους, ἄλλοι στὴν σχιζοφρενικὴ πολιτικὴ κρίσι τῶν κατοίκων αὐτῆς τῆς χώρας, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν ἀντίστοιχο διαμορφωθέντα ψυχισμό, καὶ ὁ κατάλογος συνεχίζεται μακρύς…Μέσα ἀπὸ τὶς δαιδαλώδεις πλευρὲς τῆς ἀνατομίας τῆς νεοελληνικῆς πραγματικότητος, θὰ ἀναδείξουμε ἐδῶ μιὰ πτυχὴ τῆς διαχρονικῆς κακοδαιμονίας ποὺ ταλανίζει τὸν τόπο: Αὐτὴν τῆς ἐλλείψεως ὀργανώσεως καὶ τῆς δεούσης μεθοδικότητος μέσα ἀπὸ τὴν ὀργανικὴ σχέση οἰκογενείας-κράτους στὸ ζήτημα, μάλιστα, τοῦ ἐπαγγελματικοῦ προσανατολισμοῦ καὶ στὸ ἐργασιακὸ θέμα ἐν γένει.
Γιὰ ἄλλη μιὰ φορὰ τὸ παράδειγμα τῆς Γερμανίας εἶναι διδακτικό, ἔστω κι ἂν παρῆλθαν ἑκατὸ σχεδὸν χρόνια ἀφ᾿ ὅτου ἐγράφη τὸ παρακάτω ἀπόσπασμα:
Ὁ Γερμανόπαις, εἰς οἱανδήποτε κοινωνικὴν βαθμίδα καὶ ἂν ἀνήκῃ, μόλις εἰσέλθῃ εἰς τὸ ἕβδομον ἔτος τῆς ἡλικίας του θὰ εἰσαχθῇ εἰς μίαν ἀπὸ τὰς σχολάς, εἴτε ἰδιωτικὰς εἴτε δημοσίας, αἵτινες βρίθουν εἰς ὅλας τὰς πόλεις ἀνεξαιρέτως (διότι καὶ τὸ κράτος παρέχει τὴν ἄμεσον συνδρομήν του), διὰ νὰ μάθῃ ὁ παῖς ἀνάγνωσιν καὶ γραφήν. Οὐδεὶς Γερμανὸς πολίτης ὑπάρχει ὅστις νὰ μὴ γνωρίζῃ ἀνάγνωσιν καὶ γραφήν, ὑποχρεωτικῶς. Κατόπιν, ἐὰν ὁ παῖς ἔχῃ τὰ μέσα ἢ μεγάλην κλίσιν νὰ παρακολουθήσῃ τὰς σπουδὰς μέχρι τέλους, ἔχει καλῶς, εἰδ᾿ ἄλλως, μόλις φθάσῃ τὸ δωδέκατον ἔτος οἱ γονεῖς του τὸν τοποθετοῦν, ἀναλόγως τῆς κλίσεως, τὴν ὁποίαν οἱ γονεῖς παρακολουθοῦν προσεκτικῶς διὰ νὰ μὴ καταστρέψουν τὴν ἰδιοφυΐαν τοῦ παιδός, εἰς τὸν προορισθέντα ἐπαγγελματικὸν κλάδον. Καὶ τοῦτο εἶναι μία ἀξία πάσης προσοχῆς λεπτομέρεια, ἥτις ἐν Ἑλλάδι παραμελεῖται ὅσον ἀφορᾷ περὶ κλίσεως καὶ ἥτις μᾶς ἀποδεικνύει τρανότατα διατὶ ἐν Γερμανίᾳ εὑρίσκονται ὅλοι οἱ ἐπαγγελματικοὶ κλάδοι, καὶ οἱ εὐτελέστεροι ἀκόμη, εἰς ὕψος τελειοποιήσεως, προξενοῦντες τὸν θαυμασμὸν ὅλων ἡμῶν τῶν ἀγνοούντων τὰ πάντα.
Ὁ Ἕλλην χωρικὸς ὅστις δὲν ἐδιδάχθη παρ᾿ οὐδενὸς ὁποίαν ἀποστολὴν ἐκπληροῖ ὡς ἄτομον, διότι κανεὶς δὲν ἐφρόντισε νὰ τοῦ τὸ μάθῃ, καὶ ὅστις ἄλλο δὲν σκέπτεται ἐν τῷ κοπιαστικῷ ἔργῳ του σκάπτων τὴν γῆν ἀλλὰ τὸ πῶς θὰ κατορθώσῃ, ὑποθηκεύων ἀκόμη καὶ τὸ ἴδιον δέρμα του, νὰ σπουδάσῃ καὶ τὰ δυὸ παιδιά του ἢ καὶ τὰ τρία διὰ νὰ τὰ κάνῃ ἐπιστήμονας, ὑστερῶν τοιουτοτρόπως τὴν πατρίδα του ἀπὸ τὸν ἀναγκαῖον πλοῦτον, ὅστις εἶναι ὁ μοχλὸς ποὺ δίδει τὴν εὐμάρειαν καὶ τὴν ἀνεξαρτησίαν ἑνὸς κράτους, ἤτοι τῆς Γεωργίας καὶ τῆς Βιομηχανίας. Καὶ βλέπομεν νέους πλήρεις σφρίγους καὶ δυνάμεως νὰ μαραίνωνται, νὰ ἀπογοητεύωνται κατόπιν βιοπάλης διότι, μὴ ἔχοντες τὰ μέσα διὰ νὰ φθάσουν εἰς τὴν βαθμίδα τῆς ἐπιστημονικῆς των δυνάμεως, ῥίπτονται κουρασμένοι ὡς παληόχαρτα εἰς τὸν κάλαθον τῶν ἀχρήστων!
Ἀλλ᾿ ἐν Γερμανίᾳ, ὅπου πνέει τὸ πνεῦμα τῆς σκέψεως καὶ τῆς πρακτικότητος, τὸ πνεῦμα τῆς ἀποτελεσματικότητος καὶ ὄχι τῶν ψευδῶν ἐπιδείξεων, κατώρθωσαν νὰ πατάξουν τὴν καταστρεπτικὴν αὐτὴν ἀδιαφορίαν τῶν θεωρουμένων ὡς πεπολιτισμένων κρατῶν.
Ὁ Γερμανὸς πατὴρ ὁ ἔχων τρία ἢ τέσσαρα τέκνα, ὅσον εὔπορος καὶ ἂν θεωρῇται, ἀφοῦ πρῶτον δώσῃ τὰς πρώτας ἠθικὰς διδαχὰς εἰς τὰ τέκνα του, θὰ τοποθετήσῃ ἕνα ἕκαστον ἐξ αὐτῶν ὡς παράγοντας ἑνὸς οἱουδήποτε κλάδου, τῆς μηχανικῆς ὁ εἷς, τῆς ξυλουργικῆς ὁ ἕτερος, τῆς ἐμπορίας ὁ ἄλλος καὶ οὕτω καθ᾿ ἑξῆς, χωρὶς νὰ κατέχωνται ἀπὸ προλήψεις, ὅπως συμβαίνει εἰς ἄλλους ἀνθρώπους ἐκλέγοντας ἐργασίας ἀναλόγως τῆς κοινωνικῆς των θέσεως.
Εἰς τὸν Γερμανὸν ἡ ἐργασία εἶναι καθῆκον ἀπαραίτητον! Οὐδεὶς ἐν Γερμανία ἐπαιτεῖ τὸν ἄρτον του! Ἡ ἐργασία διὰ τὸν Γερμανὸν εἶνε ἀπόλαυσις, εἶνε ἡ χαρά του, εἶνε ὁ σκοπὸς τῆς ὑπάρξεώς του. Ὕψος ἀνθρωπισμοῦ!
Ε.ΓΟΡΓΙΑ «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΜΙΣ» ΑΘΗΝΑΙ 1916