Αστρονομικά υπολογίζεται ως η μεγαλύτερη ημέρα του καλοκαιριού η 21η Ιουνίου (συνήθως), ημέρα κατά την οποία ο Ήλιος φτάνει στο βορειότερο σημείο της εκλειπτικής και αρχίζει να κατέρχεται προς τον ουράνιο ισημερινό. Το σημείο αυτό ονομάζεται θερινή τροπή και μάλιστα μερικές ημέρες πριν και μετά την τροπή, ο Ήλιος φαίνεται να αργοστέκει πάνω στην εκλειπτική και το σημείο αυτό ονομάζεται θερινό ηλιοστάσιο· η λέξη δε, προέρχεται από το λατινικό solistitium, το οποίο σημαίνει «ηλιο-σταμάτημα».
Τα αρχαία γερμανικά φύλα το αποκαλούσαν «Litha» ενώ στην Σουηδία ονομάζεται «Midsommar» και εορτάζεται από τα αρχαία χρόνια προς τιμήν της γονιμότητος. Και στην αρχαία Γαλατία, ο εορτασμός του ονομαζόταν «γιορτή της Επόνα», θεάς της γονιμότητος και προστάτιδος των αλόγων.
Στην Δανία καλείται «Sankt Hans» είναι η ημέρα όπου οι μεσαιωνικοί σοφοί άνδρες και γυναίκες (οι γιατροί εκείνης της περιόδου) συγκέντρωναν τα ειδικά βότανα ώστε να θεραπεύουν τους ανθρώπους κατά το υπόλοιπο του έτους. Τέλος, στην Νορβηγία λέγεται επίσης «Sankthansaften», υπάρχει δε μια συνήθεια να τελούνται πλαστοί γάμοι μεταξύ ενηλίκων και παιδιών συμβολίζοντας έτσι την άνθηση της νέας ζωής.
Στην αρχαιότητα η ημερομηνία του θερινού ηλιοστάσιου ήταν ένα σημαντικό ορόσημο για την οργάνωση των καλλιεργειών τους. Εξ άλλου τους επέτρεπε να κατανοούν τις επόμενες καιρικές συνθήκες. Επίσης θεωρείται παραδοσιακή ημέρα για γάμους. Όλοι οι λαοί στην θρησκευτική τους παράδοση, πρώτιστα δε μάλιστα οι Άριοι λαοί, συνέδεσαν το φως του Ηλίου με την ανώτερη πνευματική κατάσταση που μπορεί να περιέλθει ο άνθρωπος.
Οι περισσότερες θρησκείες και οι μυστικιστικές δοξασίες θέσπισαν πανηγυρικούς εορτασμούς για τον Θεό Ήλιο και ό,τι αυτός συμβολίζει. Εξαιρετικά σημαντικοί είναι οι εορτασμοί σε ολόκληρη την Ευρώπη, κυρίως στο βόρειο τμήμα της, Βαλτικές χώρες, Γερμανία, Σκανδιναυΐα, και Μεγάλη Βρετανία κ.ά..
Οι Δρυίδες των αρχαίων Κελτών γιόρταζαν τις «Φωτιές της ακτής». Μάλιστα, κάθε χρόνο στην Βρετανία στις 21 Ιουνίου συγκεντρώνονται χιλιάδες κόσμου στο μεγαλιθικό μνημείο του Στόουνχετζ (Stonehenge), καθώς η ανατολή του θερινού ηλιοστασίου εμφανίζεται στον ορίζοντα σε ευθυγράμμιση με την ογκώδη κύρια πέτρα του μνημείου. Μερικοί πιστεύουν ότι χτίστηκε αποκλειστικά για τον λόγο αυτό.
Από τα προϊστορικά ακόμη χρόνια, οι Άριοι λαοί κατά την νύχτα του θερινού ηλιοστασίου ανάβουν φωτιές, τις οποίες διατηρούν ώς το ξημέρωμα, για να δηλώσουν την πίστη τους στον ζωοδότη Ήλιο αλλά και για να εξαγνίσουν κάθε κακή τροπή, εξασφαλίζοντάς του τον αιώνιο δρόμο στο δώμα του ουρανού.
Ανάλογες φωτιές ανάβουν τόσο στην Φινλανδία δίπλα στις όχθες των λιμνών, τις οποίες αποκαλούν ukko προς τιμήν του παλαιού φιλανδού ομώνυμου θεού τους, όσο και στην Λεττονία, ενώ παράλληλα τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια και καίνε στεφάνια-κορώνες, τα οποία είναι φτιαγμένα από λουλούδια για τις γυναίκες και από βελανιδιά για τους άνδρες.
Στην Ρώμη γιόρταζαν τα «Βεστάλια», μια γιορτή προς τιμήν της θεάς Βέστα (Vesta) της ρωμαϊκής μυθολογίας, η οποία είναι η παρθένος θεότητα της οικογένειας και της οικιακής εστίας, αντίστοιχη της Εστίας (ἀρχαϊκή ονομασία Fεστία, με δίγαμμα “βαῦ” F μπροστά, που κατόπιν εξέπεσε) στην ελληνική μυθολογία. Και αυτές οι γιορτές της φωτιάς διαρκούσαν μια ολόκληρη εβδομάδα, ενώ την πρώτη μέρα, άνοιγε το ιερό του ναού της για μια και μοναδική φορά κατά την διάρκεια του χρόνου κι οι γυναίκες πρόσφεραν θυσίες.
Και στην Ελλάδα επίσης επιβιώνουν οι πανάρχαιες φωτιές των ηλιακών τροπών (τ᾿ Άη-Γιαννιού, το αντίστοιχο του των Sankt Hans [=Johannes, δηλ. Ἰωάννης] Σκανδιναυών), οι οποίες συνηθίζονται σ’ όλους τους Ινδοευρωπαϊκούς λαούς. Επί πλέον η πυρολατρεία συνδέεται με το έθιμο του πρωτομαγιάτικου στεφανιού· συνηθίζεται να ανάβουν φωτιά μ’ αυτά και ενώ πηδούν την φλόγα τραγουδούν: «να πηδήξω την φωτιά – μη με πιάσει αρρωστιά» ή «αφήνω τον κακό (ή τον καλό) τον χρόνο, πάω στον καλύτερο» και άλλα όμοια.
Σε κάποιες περιοχές καθώς πηδούν την φλόγα τραγουδούν
«όξω ψύλλοι και κοριοί,
μέσα η ρώγα η χρυσή».
Επίσης, στην Αρχαία Ελλάδα η νύχτα του Ηλιοτροπίου ήταν η γιορτή μιας ερωτικής μαγείας, με τους νέους να ανταλλάσσουν ερωτικούς όρκους και να πηδούν πάνω από τις φωτιές, τις λεγόμενες «φωτιές της τύχης». Για να εξαγνίσουν αυτούς τους όρκους πηδούσαν πάνω από τις φλόγες τρεις φορές, αποδιώχνοντας έτσι κάθε επιβουλή.
Τέλος στην αρχαία Αθήνα το αθηναϊκό ημερολόγιο είχε σαν αφετηρία την πρώτη νέα σελήνη μετά το θερινό ηλιοστάσιο. Κατά την διάρκεια αυτού του μηνός ελάμβαναν χώρα οι Ολυμπιακοί αγώνες κάθε τέσσερα χρόνια. Οι Σπαρτιάτες τελούσαν τα Υακίνθεια προς τιμήν του Υακίνθου, τον οποίον άθελά του σκότωσε ο θεός Απόλλων ρίχνοντας τον δίσκο. Οι Λακεδαιμόνιοι σύμφωνα με τον Ξενοφώντα διέκοπταν ακόμη και τις εκστρατείες τους για να λάβουν μέρος στις εορτές αυτές.
Στην σημερινή Ελλάδα, υπάρχουν ακόμη στη θέση εκείνης της γιορτής, οι Φωτιές του Αη-Γιαννιού, του Κλήδονα, που σε κάποιες περιοχές τις λένε «του Αη-Γιαννιού του ηλιοτροπιού». Και σήμερα ακόμη σε πολλά μέρη της Ελλάδας οι φωτιές ανάβουν με την δύση του ηλίου και στις φλόγες τους ρίχνονται τα ξερά στεφάνια της πρωτομαγιάς, ενώ αυτοί που πηδούν ύστερα πάνω από τις φωτιές κάνουν κρυφές ευχές μέσα τους, ελπίζοντας να ευοδωθούν. Φαίνεται ότι η χριστιανική θρησκεία δεν κατάφερε τελικά να ξερριζώσει αυτές τις αρχαιότροπες παγανιστικές δοξασίες, ούτε ακόμη κι όταν οι τελετουργοί αντιμετώπισαν εξολοθρευτικούς διωγμούς κατά το παρελθόν.
https://www.youtube.com/watch?v=QNUWA0ci6zg
Οἱ Φαιρόεις νῆσοι (Β. Ἀτλαντικός), ὑπαγόμενες ὑπὸ εἰδικὸν καθεστὼς εἰς τὸ βασίλειον τῆς Δανίας, ἀποτελοῦν ἕνα ἔσχατο καταφύγιο τῆς παλαιᾶς σκανδιναυϊκῆς Παραδόσεως. Τὸ ἑπόμενον βίντεον ἀποτελεῖ μέρος τοῦ ἔπους τοῦ ἡλιακοῦ ἥρωος Ζίγουρδ (Sigurd, τοῦ γνωστοῦ καὶ ὡς Siegfried ἐκ τῆς Γερμανικῆς Παραδόσεως καὶ τοῦ θείου Wagner):
https://www.youtube.com/watch?v=Yid7aYzlHS4
https://www.youtube.com/watch?v=X_BMJIHIeDs
