Η άγνοιά μας τόσο για τους υπέρ της Ανεξαρτησίας από το 1821 αγώνες της Μακεδονίας, όσο και για όλες τις μετά το 1880 μέχρι και της ενάρξεως του Μακεδονικού Αγώνος επαναστάσεις και εξεγέρσεις των βορείων Ελλήνων είναι στους περισσότερους από εμάς σχεδόν απόλυτος. Οφείλουμε να γνωρίζουμε άπαντες το ενιαίο της εθνικής πολεμικής προσπαθείας, από Δουνάβεως έως Κρήτης, ολοκλήρου του Ελληνισμού και πρέπει να αποκατασταθεί στην συνείδηση όλων μας το εύρος του αγώνος. Ο αρματωλισμός και η κλεφτουριά αναστήθηκε και ανδρώθηκε στην Μακεδονία και Θεσσαλία ένεκα της ασφαλείας, την οποία παρείχαν οι σύνθετοι ορεινοί όγκοι της Δυτικής Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Βορείου και Δυτικής/Νοτίου Θεσσαλίας. Τα ιστορικώς δε γνωστά αρματωλίκια ήσαν δεκαεπτά, άπαντα εις την Δυτική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρο και δυο μόνον εις την Αιτωλοακαρνανία. Οι εξεγέρσεις της Μακεδονίας και γενικότερα της Βορείου Ελλάδος άρχονται από το 1495, όταν επρόκειτο ο Κάρολος ο Η΄ να εκστρατεύση εναντίον της Τουρκίας. Η ορμή των εξεγερμένων ήταν τόση, ώστε ο σουλτάνος Βαγιαζήτ, αφού μετέφερε τα γυναικόπαιδα στην Ασία, ετοιμάστηκε για την μεταφορά της πρωτευούσης του. Ματαιωθείσης δε της εκστρατείας του Καρόλου, η Θράκη και η Μακεδονία σχεδόν ερημώθησαν διά πυρός και σιδήρου. Το 1571 εξηγέρθησαν η Μακεδονία, η ηπειρωτική Ελλάς και τα νησιά μετά της Πελοποννήσου. Τότε, και παρά την ήττα της τουρκικής αρμάδας στην Ναύπακτο, 30.000 Έλληνες εκ Θεσσαλονίκης και Χαλκιδικής εθανατώθησαν στην Κωνσταντινούπολη. Το 1710 εξέγερση με επί κεφαλής τον Μπίτουλα εκ Πισοδερίου, υποκινούμενον υπό του Τσάρου Πέτρου του Μεγάλου. Το 1748-49 οι Ορεσίβιοι άνδρες κατέλαβαν τις βόρειες Σποράδες, εναυπήγησαν καταδρομικό στόλο και ερήμωσαν λαφυραγωγούντες τις τουρκικές παράλιες πόλεις, από Λιτοχώρου έως Ελλησπόντου. Το 1771 επανάστασις κατά τα Ορλωφικά. Επίσης το 1782, επί Τσαρίνας Αικατερίνης, εξεγείρονται τα δεκαεπτά αρματωλίκια και για πρώτη φορά απωθούν και νικούν τα τακτικά αλβανοτουρκικά στρατεύματα του Αλή Τεπελενλή. Το 1803, μετά την Ρωσοτουρκική ειρήνη, ο Αλής στρέφεται κατά των συνημμένων δεκαεπτά αρματωλικίων, τα οποία ηττώνται και βρίσκουν καταφύγιο στις βορείους Σποράδες.
Ο Νικοτσάρας εκ Γρεβενών ναυπηγεί στολίσκο, δια του οποίου το 1807 καταναυμαχεί την τουρκική αρμάδα. Η έγγραφος αφήγηση της ναυμαχίας και κατατροπώσεως γίνεται υπό του τότε ναύτου … Θεοδώρου Κολοκοτρώνη! Ως σημαία και των πλοίων και των χερσαίων δυνάμεων επιλέγεται το 1807 ο Λευκός Σταυρός εντός κυανού πλαισίου, δηλαδή η σημερινή (παλαιά) ελληνική σημαία. Η απόφαση κηρύξεως της επαναστάσεως στις 16 Φεβρουαρίου 1821 εις το αρχοντικό του Υψηλάντη στο Κισνόβι ωθεί τους Τούρκους να συλλάβουν τους Μητροπολίτες Θεσσαλονίκης, Αδριανουπόλεως, Λαρίσης, Κοζάνης, που τους απαγχονίζουν, ενώ εις τις οδούς της Θεσσαλονίκης επί πασσάλων, όπως λέει ο Πουκεβίλ, στερεώνονται κομμένα κεφάλια Ελλήνων προς κατατρομοκράτηση του πληθυσμού. Την 21η Δεκεμβρίου 1821 φθάνει εις την Μακεδονία ο Σερραίος Εμμανουήλ Παππάς (τραπεζίτης και αρχιταμίας της Φιλικής, διέθεσε ολόκληρη την περιουσία του, ανερχομένη σε πέντε εκατομμύρια χρυσά δίστηλα τάληρα, υπέρ του αγώνος και τους επτά εκ των εννέα υιών του, πεσόντες εις Μεσολόγγι, Λαμία, Νεόκαστρο, Καματερό, Σαλαμίνα) με συνοδό τον Κασομούλη, ορισθείς από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη ως αρχηγός της εν Μακεδονίᾳ επαναστάσεως. Αποβιβάζεται δε εις τον Άθω. Ο πληθυσμός της Μακεδονίας και Θράκης τελεί υπό στυγνήν τρομοκρατίαν, τα μεγάλα τουρκικά στρατιωτικά κέντρα ευρίσκονται στην Αδριανούπολη, Καβάλα, Θεσσαλονίκη, Μοναστήρι, Λάρισσα, Σέρρας. Προς βοήθειαν του Παππά καταφθάνουν μόνον 700 Σερραίοι υπό τον Κασομούλη και 400 Σιατιστηνοί. Δι’ επιστρατεύσεως των δυναμένων να φέρουν όπλα Ελλήνων της Χαλκιδικής, η στρατιά του Παππά φθάνει τους 3.900 άνδρες. Λαμβάνει δε και
μικρή ενίσχυση από την Λήμνο και τα Ψαρά. Στις 16 Μαΐου 1821 κηρύσσεται η επανάσταση στην Χαλκιδική. Η Υψηλή Πύλη διατάσσει τον εν πορεία προς την Πελοπόννησο Βεζύρη Μπαϊράμ Πασσά με 30.000 άνδρες και 5.000 ιππείς να παλινδρομήσει προς την Χαλκιδική, ενώ συντρέχουν και οι Βαλήδες από Πράβι (Ελευθερούπολι), Καβάλα και Δράμα για την παραδειγματική τιμωρία των επαναστατών. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Παππά έφθασαν μέχρι κυριεύσεως και του Σέδες, πλην όμως έλειπεν ο συντονίζων επιτελικός νους για να τις εκμεταλλευθεί. Διότι εάν ταυτοχρόνως είχαν εξεγερθεί και οι Ολύμπιοι, δηλαδή Δυτικομακεδόνες και Βορειοθεσσαλοί, και εβάδιζαν προς την Θεσσαλονίκη, θα είχε αυτή καταληφθεί, όπερ και θα ήταν αφάνταστο κέρδος για την επανάσταση. Ο Μπαϊράμ αντεπιτίθεται και είναι φυσικό οι 3900 του Παππά να μη δύνανται επί αναπεπταμένου πεδίου να συγκρατήσουν τους 35000 του Μπαϊράμ. Ο Παππάς οπισθοχωρεί προς Κασσάνδρα. Ανενόχλητος προελαύνει ο Μπαϊράμ, αφήνοντας μόνο τέφρα πίσω του, ενώ οι συλλαμβανόμενοι προσδένονται επί πασσάλῳκαι καίγονται ζωντανοί. Τον Ιούλιο του 1822 καταφθάνει ο εκ του Πηλίου και σε ηλικία δεκαοκτώ ετών εξισλαμισθείς Έλλην Βεζύρης Εμίν Λουμπούτ Πασσάς με 16000 άνδρες · σύνολο, επομένως, 51000 ανδρών. Ουδέποτε έφθασαν τέτοιας τάξεως δυνάμεις εις την Νότιον Ελλάδα. Συλλαμβάνει με ενέδρα 600 Έλληνες, τους οποίους σουβλίζει καθ᾿ ομάδας ανά 120 εις Θεσσαλονίκη. Ο Λουμπούτ σε μια φονικότατη μάχη στις 14 Νοεμβρίου του 1822 κατανικά τον Παππά. Εκ των Ελλήνων επιζούν μόνον 250 άνδρες και ο Παππάς αποθνήσκει επί του πλοίου που τους μετέφερε στην Ύδρα. Ανασκοπούντες το διάστημα από της κηρύξεως της Επαναστάσεως στην Μακεδονία συμπεραίνουμε ότι : α) η έκρηξις της Επαναστάσεως στην Μακεδονία ανάγκασε όχι μόνον να παραμείνουν άπαντα τα τμήματα του Γιουσούφ στην Θεσσαλονίκη, αλλά και να παλινδρομήσει ο κατά της Νοτίου Ελλάδος βαδίζων Μπαϊράμ Πασσάς ένεκα της Επαναστάσεως στην Χαλκιδική. β) Ο Λουμπούτ συνεκράτησε, πλην των προηγουμένως αναφερθεισών δυνάμεων, και 16000 άνδρες για τις ανάγκες του στην Μακεδονία. γ) Ουδείς τακτικός Οθωμανικός Στρατός κατήλθεν κατά το πρώτο και ήμισυ έτος από της Επαναστάσεως προς Νότον του Ολύμπου και έτσι η Επανάσταση στην Στερεά και την Πελοπόννησο είχε τον χρόνο ν’ ανδρωθεί και να καθιερωθεί, διότι μόνο μικρές φρουρές υπήρχαν εκεί. δ) Και μετά την ήττα της Χαλκιδικής, εκ φόβου νέας ανταρσίας οι Τουρκικές δυνάμεις παραμένουν επί τόπου. Έτσι ολόκληρο το στρατιωτικό φορτίο των 50000 ανδρών το έφερε και κρατούσε η Μακεδονία. Η συνέχεια θα δοθεί στην Νάουσα. Ηρωισμοί απίστευτοι και πολλαπλοί, Αρκάδια πολλαπλά που, όμως, αγνοούνται από την Ελληνική ιστορία. Αυτά που συνέβησαν στον καταρράκτη της Αραπίτσας είναι εφάμιλλα του ηρωισμού του Ζαλόγγου, παραμένουν όμως άγνωστα στους πολλούς. Θα προσπαθήσουμε, όμως, να τα αναδείξουμε εις πείσμα των καιρών και των νέων ηθών…..
μικρή ενίσχυση από την Λήμνο και τα Ψαρά. Στις 16 Μαΐου 1821 κηρύσσεται η επανάσταση στην Χαλκιδική. Η Υψηλή Πύλη διατάσσει τον εν πορεία προς την Πελοπόννησο Βεζύρη Μπαϊράμ Πασσά με 30.000 άνδρες και 5.000 ιππείς να παλινδρομήσει προς την Χαλκιδική, ενώ συντρέχουν και οι Βαλήδες από Πράβι (Ελευθερούπολι), Καβάλα και Δράμα για την παραδειγματική τιμωρία των επαναστατών. Οι στρατιωτικές επιτυχίες του Παππά έφθασαν μέχρι κυριεύσεως και του Σέδες, πλην όμως έλειπεν ο συντονίζων επιτελικός νους για να τις εκμεταλλευθεί. Διότι εάν ταυτοχρόνως είχαν εξεγερθεί και οι Ολύμπιοι, δηλαδή Δυτικομακεδόνες και Βορειοθεσσαλοί, και εβάδιζαν προς την Θεσσαλονίκη, θα είχε αυτή καταληφθεί, όπερ και θα ήταν αφάνταστο κέρδος για την επανάσταση. Ο Μπαϊράμ αντεπιτίθεται και είναι φυσικό οι 3900 του Παππά να μη δύνανται επί αναπεπταμένου πεδίου να συγκρατήσουν τους 35000 του Μπαϊράμ. Ο Παππάς οπισθοχωρεί προς Κασσάνδρα. Ανενόχλητος προελαύνει ο Μπαϊράμ, αφήνοντας μόνο τέφρα πίσω του, ενώ οι συλλαμβανόμενοι προσδένονται επί πασσάλῳκαι καίγονται ζωντανοί. Τον Ιούλιο του 1822 καταφθάνει ο εκ του Πηλίου και σε ηλικία δεκαοκτώ ετών εξισλαμισθείς Έλλην Βεζύρης Εμίν Λουμπούτ Πασσάς με 16000 άνδρες · σύνολο, επομένως, 51000 ανδρών. Ουδέποτε έφθασαν τέτοιας τάξεως δυνάμεις εις την Νότιον Ελλάδα. Συλλαμβάνει με ενέδρα 600 Έλληνες, τους οποίους σουβλίζει καθ᾿ ομάδας ανά 120 εις Θεσσαλονίκη. Ο Λουμπούτ σε μια φονικότατη μάχη στις 14 Νοεμβρίου του 1822 κατανικά τον Παππά. Εκ των Ελλήνων επιζούν μόνον 250 άνδρες και ο Παππάς αποθνήσκει επί του πλοίου που τους μετέφερε στην Ύδρα. Ανασκοπούντες το διάστημα από της κηρύξεως της Επαναστάσεως στην Μακεδονία συμπεραίνουμε ότι : α) η έκρηξις της Επαναστάσεως στην Μακεδονία ανάγκασε όχι μόνον να παραμείνουν άπαντα τα τμήματα του Γιουσούφ στην Θεσσαλονίκη, αλλά και να παλινδρομήσει ο κατά της Νοτίου Ελλάδος βαδίζων Μπαϊράμ Πασσάς ένεκα της Επαναστάσεως στην Χαλκιδική. β) Ο Λουμπούτ συνεκράτησε, πλην των προηγουμένως αναφερθεισών δυνάμεων, και 16000 άνδρες για τις ανάγκες του στην Μακεδονία. γ) Ουδείς τακτικός Οθωμανικός Στρατός κατήλθεν κατά το πρώτο και ήμισυ έτος από της Επαναστάσεως προς Νότον του Ολύμπου και έτσι η Επανάσταση στην Στερεά και την Πελοπόννησο είχε τον χρόνο ν’ ανδρωθεί και να καθιερωθεί, διότι μόνο μικρές φρουρές υπήρχαν εκεί. δ) Και μετά την ήττα της Χαλκιδικής, εκ φόβου νέας ανταρσίας οι Τουρκικές δυνάμεις παραμένουν επί τόπου. Έτσι ολόκληρο το στρατιωτικό φορτίο των 50000 ανδρών το έφερε και κρατούσε η Μακεδονία. Η συνέχεια θα δοθεί στην Νάουσα. Ηρωισμοί απίστευτοι και πολλαπλοί, Αρκάδια πολλαπλά που, όμως, αγνοούνται από την Ελληνική ιστορία. Αυτά που συνέβησαν στον καταρράκτη της Αραπίτσας είναι εφάμιλλα του ηρωισμού του Ζαλόγγου, παραμένουν όμως άγνωστα στους πολλούς. Θα προσπαθήσουμε, όμως, να τα αναδείξουμε εις πείσμα των καιρών και των νέων ηθών…..ΤΟΥ ΝΙΚΟΤΣΑΡΑ
Ο Νικοτσάρας πολεμά με τρία βιλαέτια.
Την Ζίχναν και τον Χάντακαν, το έρημον το Πράβι.
Τρεις ᾿μέραις κάμνει πόλεμον, τρεις ᾿μέραις και τρεις νύχταις
Χιόν’ έτρωγαν, χιόν’ έπιναν και την φωτιά βαστούσαν.
Τα παλληκάρια φώναξε ‘σταίς τέσσεραις ο Νίκος·
” Ακούστε παλληκάρια μου, ολίγα κι ανδρειωμένα
Σίδηρον βάλτε ‘στην καρδιάν και χάλκωμα ‘στα στήθη
Αύριον πόλεμον κακόν έχομεν με τους Τούρκους .
Αύριον να πατήσωμεν, να πάρωμεν το Πράβι!”
Τον δρόμον πήραν σύνταχα κι έφθασαν ‘στο γεφύρι
Ο Νίκος με το δαμασκί τον άλυσσόν του κόφτει
Φεύγουν οι Τούρκοι σαν τραγιά, πίσω το Πράβ’ αφίνουν.
Τρία πουλάκια κάθονταν, τα τρία αράδ’ αράδα
Τὤνα τηράει τον Όλυμπον, τ᾿ άλλο την Αλασσώναν,
το τρίτον, το καλλίτερον, του Πράβι το γεφύρι.
Μοιριολογούσε κι έλεγε, μοιριολογάει και λέγει
” Τον Νικοτσάραν έκλεισαν ᾿στου Πράβι το γεφύρι
Τρεις ‘ μέραις κάμνει πόλεμον, τρεις ᾿μέραις και τρεις νύχταις,
Χωρίς ψωμί, χωρίς νερόν, χωρίς ύπνον στο μάτι.
Τα παλληκάρια χούιαξε, τα παλληκάρια κράζει
“Σύρετε τα σπαθάκια σας και πάρτε τα ᾿στο χέρι.
Κι ευθύς ορμήν να κάμωμε ᾿στου Πράβι το γεφύρι.”